Okulun inşaatı için Maarif Bakanlığı ile il yöneticileri arasında yazışmalar devam eder. Menteşe Sancağı merkezinde bulunan Muğla İdadi Mektebi’nde gerçekleştirilecek olan inşaatın bitirilmesi için, otuz bin kuruşa daha ihtiyaç duyulduğu, bunun için bir sonraki yılın inşaat tertibinden karşılanmasına izin verilmesi teklif edilmiştir. Ancak zeminde çıkan sorunların, bakanlığa bildirilmesi üzerine bakanlık, Menteşe Sancak Beyi’ne şu yazıyı göndermiştir:

“Muğla’da inşa edilmekte olan İdadi Mektebi’nin toprağının çürük çıkması nedeniyle, temelin güçlendirilmesi için daha fazla demir kullanılması gerektiğinden, yapılacak masrafın artması üzerine yeniden yapılan keşifle artan meblağ talep edilmiş, ancak söz konusu artış için ihtiyaç duyulan miktar Görice, Musul ve Diyarbakır maarif idarelerine aktarılmış olduğundan, bir sonraki yıl karşılanmak üzere bakaya bırakıldığı yapılacak tüm işlemlerin buna göre yapılması gerektiği”…(*)Fon Kodu: MF.MKT- Dosya/ Gömlek No: 764/34

 Bir yılda bitirilmesi mümkün olan idadi binası, binanın zemininde çıkan pürüz ve yapım için gerekli paranın verilmemesi nedeniyle uzar. Sonunda beklenen para gelir ve binanın bitirilmesi için çalışmalar başlatılır.

“ 1320/ 1905 yılında istenen altmış küsur bin kuruşun tahsil edilmesiyle, inşaata yeniden başlanmış ve yapımı devam eden Muğla Mekteb-i İdadisi için gereken kerestenin devlet ormanlarından bedava verilmesi için Aydın Valiliği’nin Orman ve Ma’adin Nezareti’ne yapılan başvurusu üzerine, bu konuda karar merciinin Sadaret Makamı olması nedeniyle, konunun Dahiliye Nezareti’nce, Sadaret’e bildirildiği, bunun üzerine gelen emir de inşaatın hemen başlatılıp, mevsimi geçmeden binanın bitirilmesi istenmiştir.”

Okul için verilen yapım kararı 1902 yılında başlamış okul inşaatı 1907 yılında bitirilebilmiştir. 1916 yılında idadi, Sultaniye dönüştürülmüştür Ancak okulun düzgün bir yolu yoktur. .Muğla Mutasarrıfı Muştak Bey bu hususta bakanlığa durumu arz edip, yolun yapımı için para istemiş, bakanlık ise bunu, kendisi karşılayacağını bildirmiştir.  Okul iki katlı beş dersliktir ve yemekhane, personel odaları ve diğer birimlerden oluşmaktadır.

      Muğla İdadi Mektebi’yle ilgili şunu da ekleyelim. Görüyoruz ki bu okulda çalışan öğrenci ve öğretmenler oldukça başarılılar, bu bilgileri de bakanlığa yazılan yazılarda görmekteyiz. Maarif- Umumiye Nezareti’ne gönderilen bir yazıda:

”Okulun açıldığından beri Muğla İdadi Mektebi’nde üstün hizmetleri görülen adı geçen okulun öğretmenlerinden Ömer Lütfi, Ahmet Hulusi ve İsmail Hakkı Beylere bulundukları derecelere birer derece ilave edilmek suretiyle taltif edilmeleri. İstenmiştir.”(*)   17 Nisan 1901                                                                                                                          

Bakanlık bu teklifi yerine getirmiştir.

Birinci Dünya Savaşı birkaç asırdır, kendini bir türlü düzeltemeyen, Osmanlı İmparatorluğu’nu yıkıma sürüklerken, askere, sadece köy delikanlılarını almamış, bu okullarda görev yapan öğretmenleri de alıp götürmüştür. Menteşe Sancağı’nda o yıllarda en büyük sorun, Muallim (öğretmen)yetersizliğidir. Savaş öncesinde de öğretmen sayısı azdı. Savaşın ilanıyla mevcut okullu öğretmenlerin askere alınmasıyla, öğretmen sayısı çok azaldı. Asıl öğretmenlerin gitmesiyle, yerlerine atanan vekil öğretmenler ise bilgisiz, öğretme metotlarından habersiz olmaları nedeniyle, yararlı olamamışlardır. Kitaptaki bilgileri derste satır satır öğrenciye okutup ve ezberlemelerini isterlerdi. İdadide(Lisede) ise Türkçe, Fransızca, Resim gibi derslerin öğretmenleri mevcut değildi. Ulum-ı Tabiyya ( Tabiat Dersi) hocasının şehit düştüğünün haberi okula ulaşması üzerine, bu derse, ilgisi olmayan öğretmenler görevlendirildi. Yani branş derslerinin öğretmen açığı bu şekilde kapatılmaya çalışılsa da bunun bir faydası olmamıştır. Bilhassa Çanakkale Savaşı’nın yaşandığı en kanlı yılları olan 1915- 1916 senelerinde yöreden çok sayıda insan askere alınmıştır.Savaş nedeniyle askere alınalar içinde öğretmenler de vardır.

“Örneğin: Denizabat(Denizova) nahiyesinin merkezi olan YerkesikKöyü’deİptıda Mektebinde(İlkokulda) görev yapan muallim muavini askere alınınca, okul bir vekil öğretmenle eğitimini sürdürmek zorunda kalmıştır.”                 BOA, MF.HTF 4-7

      1916 1917 Eğitim Öğretim döneminde, ağırlıklı işlenen ders, Beden Eğitimi olmuştur. Çünkü devlet I.Dünya Savaşı’ndadır. Beden dersi spor özelliğinden çıkarılıp, savaş ortamının yapısına uygun ders yapar noktaya getirilmesini gerektirmiştir. Yani idadi öğrencileri bu derste, harp düzeninde eğitim almaya başlamış, dağılıp toplanmaları, harp düzeni eğitimi içinde mangalar, kollar oluşturulmuş, savaş safına geçme yürüyüşleri, askeri eğitim kuralına göre yapılmaya başlamıştır. Bu anlayış doğrultusunda 1917 yılında okulda”Gürbüz Teşkilatı”kurulmuş, devlet bu kuruluşlar aracılığıyla cepheye gidecek gençlere milli duygu ve cesaret aşılayan çalışmalar yürütmüştür, Bu konuda Muğla Merkez İdadisi oldukça başarı göstermiştir.  Savaş ortamında görülen önemli bir nokta da eski eserler için okullarda yeni sınıfların oluşturulması çabasıdır. Malum yörede Karya ve Likya medeniyetinden kalıntılar vardır ve bunlar uzun bir zaman korunamadığı için tahrip edilmişlerdir. Bu eserlerden bazıları sultani de açılan bir sınıfta "Müze Rehberi" çalışması içinde korumaya alınmıştır

        Muğla İdadi Mektebi, 1916 yılına kadar bu unvanla görevini sürdürmüş, okul 1916 yılında Muğla Sultanisi adını almıştır.  Muğla Sultanisi olarak görev yapan bu ikinci bina, II. Mahmut zamanında süvari kışlası olarak görev yapmış, sonradan Muğla Mutasarrıfı Muştak Lütfi Bey zamanında tamir edilerek, okul Kocamustafendi’den bu taş binaya taşınmış ve bu okula “Koca Mektep” denmiştir. 1922 yılında okul yeniden idadi yapılır. Ancak 1925 yılında okul rüştiyeye dönüştürülür.  Görüyoruz ki okul yıllar içinde rüştiye- idadi, sultani gibi adlar altında eğitim yapmıştır.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

    (*)-Osmanlı Arşiv Belgelerinde Muğla/ K. Gurulgan-M.K Kirişcioğlu Muğla Belediyesi 

        Yayını- 201I,